Trong hệ thống máy nén khí trục vít, có những chi tiết rất lớn như đầu nén, động cơ, bình dầu… nhưng cũng có những chi tiết rất nhỏ bé, nằm lọt thỏm trong đường ống mà ít ai để ý tới. Chỉ đến khi máy gặp sự cố nghiêm trọng, thợ kỹ thuật tháo ra mới vỡ lẽ: “Hóa ra là do cái van bé tí này!”. Đó chính là Van một chiều (Check Valve).

Tại PSI, trong các cuộc gọi “cấp cứu” từ khách hàng, có đến 30% trường hợp liên quan đến việc: “Alo PSI à, máy anh vừa bấm tắt (Stop) thì nghe tiếng xì mạnh, sau đó dầu bắn tung tóe ra khỏi lọc gió, lênh láng cả sàn nhà. Máy anh bị làm sao thế?”

Nếu bạn đang gặp tình trạng này, hoặc muốn phòng tránh nó, hãy đọc thật kỹ bài viết dưới đây. PSI sẽ giải phẫu chi tiết về van một chiều để bạn hiểu rõ “bệnh tình” của máy.

Van một chiều máy nén khí là gì và nó nằm ở đâu?

Đúng như tên gọi, van một chiều máy nén khí là thiết bị chỉ cho phép hỗn hợp khí nén và dầu đi theo một hướng duy nhất và ngăn không cho chúng quay trở lại hướng ngược lại.

Vị trí lắp đặt: Trong máy nén khí trục vít ngâm dầu, van một chiều thường nằm ở cụm van cổ hút (Unloader Valve) hoặc ngay tại cửa ra của đầu nén (Discharge port) nối với bình dầu.

Nhiệm vụ: Cho khí đi từ Đầu nén -> Bình dầu.
Cấm: Khí từ Bình dầu -> Quay ngược lại Đầu nén.

Cấu tạo của nó khá đơn giản, thường gồm:

Thân van: Thường bằng gang hoặc thép.
Piston/Đĩa van: Bộ phận đóng mở.
Lò xo: Tạo lực đẩy để đóng van khi không có áp lực khí nén.
Gioăng cao su/nhựa: Làm kín, ngăn rò rỉ.

Tác dụng “sống còn” của van một chiều

Tại sao PSI lại gọi nó là “sống còn”? Bởi vì trong lúc máy chạy (On Load), áp suất được đẩy đi liên tục nên van này luôn mở, bạn sẽ không thấy vai trò của nó. Tác dụng thực sự của nó chỉ xuất hiện vào khoảnh khắc bạn bấm nút STOP (Dừng máy).

Khi máy nén khí dừng hoạt động:

Áp suất tại đầu nén (Air End) sẽ giảm về 0 bar rất nhanh.
Áp suất trong bình dầu (Oil Tank) vẫn còn rất cao (khoảng 6-8 bar) và cần thời gian để xả từ từ.

Lúc này, chênh lệch áp suất là cực lớn. Áp lực 8 bar trong bình dầu sẽ tìm mọi cách thoát ra ngoài theo con đường ngắn nhất. Nếu không có van một chiều đóng lại ngay lập tức:

Ngăn dòng khí đảo chiều: Chặn áp lực khí nén từ bình dầu dội ngược về đầu nén.
Ngăn dầu trào ngược: Nếu khí dội ngược về, nó sẽ cuốn theo lượng dầu nóng trong bình, đẩy ngược qua trục vít và tống thẳng ra ngoài qua đường cổ hút (nơi có lọc gió).
Bảo vệ trục vít: Ngăn hiện tượng trục vít bị quay ngược chiều với tốc độ cao do áp lực khí nén dội lại (có thể gây vỡ vòng bi hoặc mẻ trục).

Tại sao xảy ra hiện tượng “Máy nén khí bị trào dầu ngược”?

Đây là phần quan trọng nhất. Nếu bạn thấy dầu chảy ra từ lọc gió khi ngắt máy, 99% là do van một chiều bị hỏng hoặc hở.

Cơ chế diễn ra như sau:

Bạn bấm tắt máy. Động cơ dừng quay.
Theo nguyên lý, van một chiều phải đóng lại ngay lập tức nhờ lực lò xo.
Tuy nhiên, do van bị kẹt hoặc hở, nó không đóng kín.
Áp suất 8 bar trong bình dầu (đang cao) thắng thế, đẩy ngược hỗn hợp Dầu + Khí quay trở lại đầu nén.
Dầu tràn vào buồng nén, đi ngược lên van cửa nạp (đang mở hoặc đóng không kín).
Dầu trào ra lọc gió và chảy xuống sàn.

Hậu quả:

Mất dầu: Lượng dầu hao hụt rất lớn, bạn phải châm thêm dầu liên tục tốn kém.
Bẩn máy: Dầu bắn ra làm bẩn lọc gió (làm tắc lọc gió nhanh chóng), bẩn sàn, gây trơn trượt nguy hiểm.
Hỏng đầu nén: Khi khởi động lại, đầu nén có thể bị “búa dầu” (Oil hammer) do lượng dầu ứ đọng quá nhiều trong buồng nén.

Các lỗi thường gặp của van một chiều & Cách nhận biết

Theo kinh nghiệm sửa chữa thực tế của đội ngũ kỹ thuật PSI, van một chiều thường gặp 3 lỗi cơ bản sau:

Van bị kẹt mở (Stuck Open) – Phổ biến nhất

Nguyên nhân: Dầu máy nén khí bị keo (do quá hạn không thay hoặc dùng dầu kém chất lượng), tạo thành cặn bùn (Sludge) bám vào piston hoặc lò xo của van, khiến van không thể đóng lại được. Hoặc do dị vật (mạt sắt, mảnh vỡ) chèn vào.
Dấu hiệu: Hiện tượng trào dầu ngược ra lọc gió như đã mô tả ở trên.

Lò xo bị gãy hoặc yếu (Broken Spring)

Nguyên nhân: Do hoạt động lâu ngày, lò xo chịu nhiệt độ cao và tần suất đóng mở liên tục dẫn đến mỏi kim loại và gãy.
Dấu hiệu: Khi tắt máy, bạn nghe tiếng “Phụt” rất mạnh ở lọc gió. Van đóng không dứt khoát.

Gioăng cao su bị rách/biến cứng (Damaged Seal)

Nguyên nhân: Nhiệt độ cao làm gioăng cao su bị lão hóa, chai cứng, không còn khả năng đàn hồi để làm kín bề mặt tiếp xúc.
Dấu hiệu: Rò rỉ khí nhẹ, áp suất bình dầu tụt nhanh sau khi tắt máy dù không có tải tiêu thụ.

Hướng dẫn kiểm tra và khắc phục sự cố Van một chiều

⚠️ CẢNH BÁO AN TOÀN TỪ PSI: Trước khi tháo bất kỳ con ốc nào trên van một chiều, bạn PHẢI đảm bảo áp suất trong máy đã về 0 bar. Hãy nhìn đồng hồ áp suất. Tháo van khi còn áp lực có thể gây nổ, bắn nắp van vào người gây tử vong.

Quy trình xử lý của PSI:

Bước 1: Tháo van Xác định vị trí van một chiều (thường là khối kim loại nằm ngay trên cụm cổ hút hoặc đường ống ra của đầu nén). Dùng cờ lê tháo nắp van.

Bước 2: Kiểm tra Piston và Lò xo

Lấy piston và lò xo ra ngoài.
Kiểm tra lò xo có bị gãy, vẹo hay mất lực đàn hồi không?
Kiểm tra bề mặt piston (hoặc đĩa van) có bị xước, mòn hay bám nhiều muội than/keo dầu không?
Kiểm tra gioăng cao su (nếu có) xem còn mềm hay đã cứng như đá.

Bước 3: Vệ sinh hoặc Thay thế

Vệ sinh: Nếu chỉ bị bẩn, dùng xăng thơm hoặc dung dịch tẩy rửa chuyên dụng để đánh sạch lớp keo dầu bám trên piston và lòng van. Dùng giấy nhám mịn rà nhẹ bề mặt tiếp xúc (Seat) để tăng độ kín.
Thay thế: Nếu lò xo gãy, gioăng rách hoặc bề mặt kim loại bị rỗ sâu, PSI khuyên bạn nên thay bộ kit sửa chữa mới (Repair Kit). Đừng cố dùng lại vì sự cố sẽ sớm lặp lại.

Bước 4: Lắp lại và Chạy thử Lắp các chi tiết lại đúng thứ tự. Bôi một chút mỡ bò chịu nhiệt vào gioăng để lắp cho dễ. Khởi động máy, đợi áp lên đủ tải rồi bấm dừng máy để kiểm tra xem còn hiện tượng trào dầu không.

Lời khuyên từ chuyên gia PSI để tăng tuổi thọ van một chiều

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh”. Để tránh cảnh phải lau dọn bãi chiến trường dầu nhớt, PSI khuyên bạn:

Thay dầu đúng định kỳ: Đây là yếu tố then chốt. Dầu bẩn, dầu bị keo là sát thủ số 1 làm kẹt van một chiều. Hãy dùng dầu chính hãng hoặc dầu tương đương chất lượng cao (như dầu tổng hợp PSI phân phối) để hạn chế tạo cặn.
Vệ sinh van định kỳ: Kết hợp trong các đợt bảo dưỡng lớn (6000h – 8000h), hãy yêu cầu kỹ thuật tháo van một chiều ra vệ sinh, ngay cả khi nó chưa hỏng.
Thay thế định kỳ: Lò xo và gioăng cao su là vật tư tiêu hao. Nên thay thế bộ kit này sau mỗi 1-2 năm sử dụng để đảm bảo độ tin cậy.

Lời kết

Van một chiều máy nén khí tuy nhỏ nhưng giữ vai trò “người gác cổng” trung thành, bảo vệ máy nén khí khỏi những cú sốc áp suất và trào dầu. Hiểu và chăm sóc nó đúng cách sẽ giúp hệ thống khí nén của bạn vận hành trơn tru, sạch sẽ.

Nếu máy nén khí của bạn đang gặp sự cố trào dầu mà bạn chưa biết cách xử lý, hoặc bạn cần mua bộ kit phục hồi van một chiều chất lượng cao, hãy liên hệ ngay với PSI.